Opóźnienia w płatnościach mogą dotknąć zarówno osoby prywatne, jak i przedsiębiorców. W polskim systemie prawnym wyróżnia się kilka rodzajów odsetek, w tym odsetki podatkowe i ustawowe. Zrozumienie różnic między nimi jest kluczowe dla prawidłowego zarządzania zobowiązaniami finansowymi.

Odsetki – definicja pojęcia

Odsetki nazywa się zamiennie wynagrodzeniem, które uiszcza się w zamian za możliwość korzystania z cudzego kapitału. Z odsetkami spotka się każdy, kto płaci kredyt czy pożyczkę a także osoby prowadzące działalność gospodarczą. Najczęściej słyszymy o odsetkach za opóźnienie, jednak w polskich przepisach znajdują się także informacje na temat odsetek podatkowych. 

Z odsetkami spotykamy się w życiu codziennym, ponieważ każdy z nas może przecież zapomnieć o zbliżającym się terminie płatności faktury za telefon, prąd czy gaz. Gdy przydarzy nam się opóźnienie, wówczas wierzyciel nalicza stosowne odsetki. Podstawową opłatą są odsetki ustawowe. Warto wiedzieć, że z instytucji odsetek ustawowych możemy korzystać także wtedy, gdy to my nie otrzymamy jakiejś należności we właściwym terminie. 

 W polskim prawie wyróżnia się kilka rodzajów odsetek:

• Odsetki ustawowe: określane przez Ministra Sprawiedliwości w drodze obwieszczenia.

• Odsetki podatkowe: naliczane przez organy podatkowe w przypadku zaległości podatkowych.

• Odsetki ZUS: dotyczą zaległości w opłacaniu składek na ubezpieczenia społeczne.

• Odsetki umowne: ustalane indywidualnie między stronami w umowie.

Odsetki ustawowe

Odsetki ustawowe są zdecydowanie najczęściej stosowanym rodzajem odsetek w przypadku, gdy dłużnik nie uiszcza swoich należności w odpowiednim terminie przewidzianym w stosownej umowie. Częste stosowanie odsetek ustawowych wynika z tego, iż jest to bardzo proste. Zgodnie z prawem, odsetki ustawowe można naliczać bez konieczności spełniania dodatkowych procedur i formalności. 

Zasady w zakresie naliczania odsetek ustawowych zostały wskazane w artykule 359 i 481 Kodeksu Cywilnego a także w Ustawie o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych, która weszła w życie 8 marca 2013 roku. 

W Kodeksie Cywilnym czytamy: 

"Jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia, chociażby nie poniósł żadnej szkody i chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi. Maksymalna wysokość odsetek za opóźnienie nie może w stosunku rocznym przekraczać dwukrotności wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie (odsetki maksymalne za opóźnienie)" 

Wysokość odsetek ustawowych określa Minister Sprawiedliwości w drodze obwieszczenia.

Odsetki ustawowe mają zastosowanie, gdy dłużnik opóźnia się z zapłatą, a wysokość odsetek nie została określona w umowie. Zasady ich naliczania reguluje Kodeks cywilny:

• Odsetki kapitałowe: należne od sumy pieniężnej, gdy strony nie ustaliły wysokości odsetek w umowie.

• Odsetki za opóźnienie: należne w przypadku opóźnienia w spełnieniu świadczenia pieniężnego.

Od 5 października 2023 r. stopy procentowe NBP kształtują się następująco:

• Stopa referencyjna: 5,75% w skali rocznej.

• Stopa lombardowa: 6,25% w skali rocznej.

Na tej podstawie odsetki ustawowe w 2024 r. wynoszą:

• Odsetki kapitałowe: 9,25% w skali roku (stopa referencyjna + 3,5 punktu procentowego).

• Odsetki za opóźnienie: 11,25% w skali roku (stopa referencyjna + 5,5 punktu procentowego).

Maksymalna wysokość odsetek za opóźnienie nie może przekraczać dwukrotności odsetek ustawowych za opóźnienie, czyli obecnie 22,5% w skali roku.

Odsetki podatkowe

Odsetki podatkowe są naliczane przez organy podatkowe w przypadku nieterminowego regulowania zobowiązań podatkowych. Ich wysokość zależy od stopy lombardowej NBP i wynosi:

• Stawka podstawowa: 14,50% w skali roku (200% stopy lombardowej + 2%).

• Stawka obniżona: 7,25% w skali roku (50% stawki podstawowej).

• Stawka podwyższona: 21,75% w skali roku (150% stawki podstawowej).

Obniżona stawka odsetek ma zastosowanie, gdy podatnik złoży prawnie skuteczną korektę deklaracji podatkowej w ciągu 6 miesięcy od upływu terminu płatności podatku i ureguluje zaległość w ciągu 7 dni od złożenia korekty.

Kluczowe różnice między odsetkami ustawowymi a podatkowymi

• Podstawa prawna: Odsetki ustawowe wynikają z przepisów Kodeksu cywilnego, natomiast odsetki podatkowe z Ordynacji podatkowej.

• Zakres stosowania: Odsetki ustawowe dotyczą relacji cywilnoprawnych między podmiotami prywatnymi i przedsiębiorcami, podczas gdy odsetki podatkowe odnoszą się do zobowiązań wobec organów podatkowych.

• Wysokość odsetek: Odsetki podatkowe są zazwyczaj wyższe niż ustawowe, co ma na celu zdyscyplinowanie podatników do terminowego regulowania zobowiązań.

Zrozumienie tych różnic jest istotne dla prawidłowego zarządzania finansami i unikania dodatkowych kosztów związanych z nieterminowym regulowaniem zobowiązań.