Wstąpienie na rynek pracy oraz poszukiwanie pierwszego “prawdziwego” zatrudnienia to z pewnością zadanie niełatwe i bardzo stresujące. Przedzierając się przez gąszcz ogłoszeń, absolwenci szkół i uczelni wyższych szukają dobrych ofert i - po przesłaniu skrupulatnie tworzonego CV - z nadzieją oczekują odpowiedzi oraz zaproszenia na rozmowę kwalifikacyjną. Na osoby, które dobrze zaprezentują się przed potencjalnym pracodawcą, spełnią jego wymagania i przekonają do siebie, czeka pierwsza praca. Szczęściarzom uda się znaleźć zatrudnienie w zawodzie, inni będą cieszyć się z możliwości zdobycia (tak cennego obecnie) doświadczenia i zarobienia paru groszy.

Jak oszczędzić sobie wielu stresów i dobrze przygotować się do rozpoczęcia pierwszej pracy na etacie? Niezmiernie pomocna może okazać się w tym wypadku wiedza - szczególnie na temat podstawowych praw i obowiązków pracownika oraz pracodawcy w takiej sytuacji. Oto kilka ważnych informacji, których znajomość może ułatwić start w nowym miejscu pracy.

Pierwsza praca - jaka umowa?

Umowa to podstawa prawna nawiązania stosunku pracy - w niej zawarte są najważniejsze informacje na jego temat. Wykazując się czujnością i wiedzą w tej kwestii, młody pracownik może zadbać o swoje interesy, jak również zaimponować swojemu pracodawcy.

Naczelna zasada mówi, iż umowa o pracę powinna zostać sporządzona na piśmie. Jakich informacji należy szukać na dobrze stworzonej umowie? Poza stronami, datą zawarcia oraz charakterem umowy, powinna ona zwierać takie dane, jak: obowiązki pracownika, rodzaj wykonywanej pracy (a więc stanowisko), miejsce wykonywania pracy, wymiar czasu pracy, termin rozpoczęcia oraz wysokość wynagrodzenia.

Bardzo ważną kwestią związaną z zawarciem umowy o pracę jest termin jej zawarcia. Pierwsza praca jak i każda kolejna, wiąże się z podpisaniem umowy i powinna ona zostać podpisana najpóźniej w dniu rozpoczęcia pracy. Sporządzenie umowy jest ważnym obowiązkiem pracodawcy, bowiem zatrudnianie pracowników bez umowy jest niezgodne z prawem (stanowi naruszenie praw pracownika) i grozi za to kara grzywny.

Rodzaje umów o pracę

Warto również zapoznać się z rodzajami umów o pracę oraz podstawowymi zasadami określającymi, w jaki sposób można je zawierać. W przepisach polskiego prawa pracy określa się pięć rodzajów takich kontraktów:

• na okres próbny,
• na czas określony, określająca moment, po którym dobiega końca (może być zawarta maksymalnie trzy razy z jednym pracownikiem na łączny okres 33 miesięcy, od następnego dnia po upływie 33 miesięcy lub od dnia zawarcia czwartej umowy – pracownik będzie zatrudniony na podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony),
• na czas nieokreślony,

Powszechne jest dążenie do zatrudnienia na czas nieokreślony, bowiem rozwiązanie takie daje perspektywę stałej pracy, stabilizację i unormowanie sytuacji życiowej. Jednak osoby, którym nie udało się zdobyć tego rodzaju kontraktu nie powinny załamywać rąk. Inne typy umów również niosą określone korzyści - dają możliwość sprawdzenia firmy i siebie na zaoferowanym stanowisku. 

Rozpoczęcie pracy - o tym trzeba wiedzieć

Jeszcze przed rozpoczęciem pierwszej pracy, nowy pracownik powinien zostać wysłany przez swojego przełożonego na badania medycyny pracy. Bez orzeczenia o możliwości wykonywania pracy, pracodawca nie ma prawa dopuścić pracownika do wykonywania pracy. Startujący pracownik musi przygotować się również na to, że część swojego czasu w pierwszych dniach pracy będzie zmuszony poświęcić na obowiązkowe działania, jakim poddawany jest każdy świeżo zatrudniony na umowę o pracę.

Wspomnieć należy przede wszystkim o (może niezbyt ciekawym, ale niezmiernie ważnym) obowiązkowym szkoleniu z bezpieczeństwa i higieny pracy (BHP), dostosowanym do stanowiska, na którym pracownik jest zatrudniony. Konieczne będą również badania lekarskie, które potwierdzą brak przeciwwskazań zdrowotnych do pracy na danym stanowisku.

Młodego pracownika nie powinno również zdziwić, że pracodawca prowadzi ewidencję jego czasu pracy oraz akta osobowe, w których zawarte będą wszystkie najważniejsze dokumenty dotyczące jego i zawartego z nim stosunku pracy.

Obowiązkiem pracodawcy jest ponadto zgłoszenie pracownika do ubezpieczenia społecznego (obejmującego ubezpieczenie emerytalne, chorobowe, wypadkowe i zdrowotne) w ciągu 7 dni od momentu zatrudnienia. Jest to bardzo ważne zadanie przełożonego, którego niedopełnienie zagrożone jest karą w postaci nawet 5 tys. zł grzywny.

Pierwsza praca a prawo do urlopu wypoczynkowego

Tym, co z pewnością interesuje każdego “świeżo upieczonego” pracownika jest kwestia urlopu wypoczynkowego. Pierwsza praca daje prawo do 20 dni urlopu rocznie. Wyższy wymiar - 26 dni - przysługuje po osiągnięciu 10 lat stażu pracy. Do okresu zatrudnienia wlicza się jednak również czas trwania nauki (w zależności od rodzaju wykształcenia: z tytułu ukończenia studiów wyższych – 8 lat, szkoły policealnej – 6 lat, technikum – 5 lat, liceum – 4 lata).

Pierwsza praca określa sposób naliczania urlopu wypoczynkowego w pierwszym roku zatrudnienia. Urlop wylicza się proporcjonalnie (w wymiarze 1/12 za każdy przepracowany miesiąc), można go udzielić już po pierwszym miesiącu pracy. Termin urlopu musi być oczywiście uzgodniony z pracodawcą. Wyjątkiem jest tzw. urlop na żądanie (maksymalnie 4 dni w ciągu roku). Należy pamiętać, że nie jest to urlop dodatkowy, lecz stanowi on wykorzystanie dni „zwykłego” urlopu.

Pierwsza praca - wynagrodzenie

Inną istotną kwestią jest wynagrodzenie - pracownik powinien mieć świadomość, iż wypłata musi znaleźć się w jego rękach lub na koncie w ciągu pierwszych 10 dni następnego miesiąca kalendarzowego. Przy zatrudnieniu na cały etat ustawodawca określa poziom wynagrodzenia minimalnego, które w 2024 roku od stycznia wynosiło 4242 zł, a od lipca wynosi 4300 zł.

Podsumowując - pierwsza praca wiąże się z wieloma aspektami, o których należy pamiętać. Jednak zapoznanie się z nimi jeszcze przed rozpoczęciem stosunku pracy może pomóc zniwelować stres oraz zabezpieczyć się pod względem przysługujących praw oraz zadań do wypełnienia.