Otrzymanie mandatu lub kary zazwyczaj traktowane jest jako sytuacja ostateczna - możemy jedynie jak najszybciej je zapłacić. Nie zawsze tak jest - w niektórych przypadkach przedsiębiorca może odmówić jego przyjęcia. Kiedy można odrzucić mandat skarbowy i jakie to będzie niosło konsekwencje?

Czyn o znikomej społecznej szkodliwości a mandat skarbowy

Organy uprawnione do wystawiania mandatów skarbowych powinny brać pod uwagę przede wszystkim stopień społecznej szkodliwości czynu. Jeżeli jest ona niska, przewinienie przedsiębiorcy nie stanowi wykroczenia skarbowego.

Samo pojęcie szkodliwości społecznej czynu trudno jest zdefiniować. Nie znajdziemy jego określenia w żadnym akcie prawnym, jednak możemy posłużyć się pewnymi ogólnymi wytycznymi. Przy ocenianiu, jak dalece konkretne działanie narusza prawo lub zasady współżycia społecznego, powinniśmy wziąć pod uwagę:

• rodzaj i charakter naruszonego dobra,
• sposób i okoliczności, w których sprawca dokonał przewinienia,
• wagę naruszonego obowiązku finansowego,
• wartość należności publicznej narażonej na uszczuplenie lub uszczuplonej.

Jeżeli więc zgodne z powyższymi kryteriami można ocenić czyn, który narusza przepisy ustawy, jako ten o znikomej szkodliwości społecznej czynu, nie będzie on stanowić wykroczenia skarbowego, a co za tym idzie - organ nie ma podstaw do tego, by ukarać przedsiębiorcę mandatem skarbowym. Jeśli ocena szkodliwości społecznej czynu dokonana przez organ różni się od tej, którą przeprowadził sam zainteresowany, może on starać się o uzasadnienie ukarania mandatem.

Nieumyślne wykroczenie a mandat skarbowy

Przedsiębiorca nie może zostać ukarany mandatem skarbowym także w sytuacji, gdy popełnił wykroczenie nieumyślnie. W kontekście prawa karnego skarbowego odnosi się to głównie do niejasności przepisów podatkowych, a nie do samego faktu nieznajomości ich przez przedsiębiorcę. Może on zatem powoływać się na niejasności samych przepisów lub rozbieżności w ich interpretacjach.

Jeśli jednak podmiot ukarany mandatem skarbowym odmówi jego przyjęcia, musi liczyć się z tym, że sprawa trafi do sądu, a ciężar dowodowy będzie spoczywał właśnie na przedsiębiorcy.

Skutki odmowy przyjęcia mandatu skarbowego

Organ podatkowy, który nakłada mandat skarbowy, powinien:

• wskazać i określić czyn, za który został ukarany przedsiębiorca,
• pouczyć go o przysługującym mu prawie do odmowy przyjęcia mandatu i o skutkach prawnych takiego działania.

Podatnik powinien zatem mieć świadomość, że w przypadku odmowy przyjęcia będzie przeciwko niemu wszczęte dochodzenie, zostanie wniesiony akt oskarżenia, a całą sprawę rozpatrzy sąd.

Rozpatrywanie przez sąd sprawy mandatu to już poważniejsza sprawa niż sam spór z organem podatkowym, tym bardziej że  do aktu oskarżenia nierzadko dołączony jest wniosek o ukaranie podatnika. Dlatego też podmiot ukarany mandatem powinien być pewien, że ma odpowiednie dowody, by uprawdopodobnić znikomą szkodliwość społeczną czynu lub nieumyślne popełnienie wykroczenia skarbowego. Istotną kwestią jest też to, że organy podatkowe często wnioskują o ukaranie podatnika karą pieniężną wyższą niż ta, która widniała na mandacie. Podmiot, który odmówił przyjęcia mandatu skarbowego, zobowiązany jest także ponieść koszty procesowe.

Kiedy opłaca się przyjąć mandat skarbowy?

Jeżeli przedsiębiorca wie, że nie ma możliwości udowodnić wspomnianych już wyżej okoliczności, powinien mimo wszystko przyjąć mandat skarbowy. W terminie 7 dni od nałożenia mandatu może zwrócić się do sądu z wnioskiem o niezwłoczne uchylenie mandatu. Sąd rozstrzyga o tym na posiedzeniu, a nie na rozprawie. Ze względu na to, że może też zarządzić przeprowadzenie czynności wyjaśniających, przedsiębiorca będzie miał szansę obronić się przed niesłusznie nałożonym mandatem, a nie będzie zmuszony ponosić kosztów procesowych.

Jeżeli sprawa trafiła już do sądu, a podatnik wie, że nie ma dowodów i nie będzie umiał przekonać sądu do swoich racji, może wystąpić z wnioskiem o udzielenie mu zezwolenia na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności; może jednak tego dokonać jedynie do momentu wniesienia przeciwko niemu aktu oskarżenia. Wniosek składa się za pośrednictwem organu finansowego, który prowadzi dochodzenie. Sąd po zbadaniu, czy występują przesłanki do poddania się karze, może wydać zezwolenie. Dokładnie opisuje ten proces art. 17 § 1 kodeksu karnego skarbowego:

wynagrodzenie netto brutto